Πρωταρχική πρόληψη. Τί είναι και ποιά η σημασία της

Όταν φοιτούσα στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, είχα την τύχη να έχω δασκάλους με έντονο προσανατολισμό στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και την πρόληψη. Διδασκόμαστε για τα τρία επίπεδα πρόληψης, την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια. Πρωτοβάθμια πρόληψη νοείται η στρατηγική του ιατρού να προστατεύσει έναν ασθενή με παράγοντες κινδύνου, όπως η αρτηριακή υπέρταση, από ένα νόσημα, ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, για παράδειγμα. Δευτεροβάθμια είναι οι ενέργειες που λαμβάνει ο ιατρός ώστε ένας ασθενής που έχει υποστεί ήδη ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο να προστατευθεί από επόμενα εγκεφαλικά, π.χ. η χορήγηση αντιαιμοπεταλιακής αγωγής. Τριτοβάθμια είναι η πρόληψη και διαχείρηση της επιδείνωσης στην υγεία του ασθενούς που προκαλούν οι επιπλοκες που έχει ένα νόσημα, όπως για παράδειγμα η δυσκαταποσία και οι λοιμώξεις του αναπνευστικού, η σπαστικότητα ή οι κατακλίσεις στην περίπτωσή μας. Ένα τέταρτο επίπεδο πρόληψης επιννοήθηκε μόλις πρόσφατα, το 2000, και αφορά την πρόληψη των επιπλοκών από τα φάρμακα και τις χειρουργικές επεμβάσεις που γίνονται στα προηγούμενα τρία επίπεδα.

Ένα πέμπτο επίπεδο πρόληψης, που συχνά διαφεύγει από το κοινό, προτάθηκε στην επιστημονική κοινότητα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ήδη από το 1978, η πρωταρχική πρόληψη (pimordial prevention). Επινοήθηκε ως μια στρατηγική της ιατρικής επιστήμης της επιδημιολογίας, ώστε ολόκληρες κοινωνίες να απαλλαγούν από την εμφάνιση και τον επιπολασμό των επιδημιών των παραγόντων κινδύνου, όπως είναι η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Σε ατομικό επίπεδο είναι η στρατηγική που εφαρμόζει ο ιατρός ώστε ο ασθενής του να μην εμφανίσει αυτούς τους προδιαθεσικούς σε νοσήματα, παράγοντες κινδύνου, αλλά ακόμα και αν τους έχει εμφανίσει, να τους εξαλείψει. Έτσι λοιπόν στο παράδειγμά μας, αντί να φθάσει να χρειάζεται να ρυθμίσει με φάρμακα την πίεση του ασθενούς του, προσπαθεί να τον προφυλάξει να μην την εμφανίσει εξαρχής.

Το ενθαρρυντικό είναι, ότι επιστημονικοί φορείς, όπως ή Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία, υπό την φωτισμένη καθοδήγηση του προέδρου της, λίαν προφάτως, έθεσε το φιλόδοξο στόχο της τροποποίησης των προδιαθεσικών παραγόντων σε επίπεδο πληθυσμού στις ΗΠΑ, για την τρέχουσα δεκαετία, έως το 2020. Ο στόχος είναι διττός. Εφαρμόζοντας την πρωταρχική πρόληψη, να ελαττωθούν καταρχήν οι θάνατοι τόσο από τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, όσο και από ολες τις καρδιοπάθειες, κατά ένα επιπλέον 20% σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Και κατά δεύτερον η επίτευξη του ποιοτικού στόχου της καρδιαγγειακής υγείας, που έχει ως συστατικό στοιχείο στον ορισμό της, την έννοια της δυναμικότητας και της μεταβλητότητας, Ότι, δηλαδή, δεν πρόκειται για κάτι προκαθορισμένο και μη τροποποιήσιμο, αλλά για μια δυναμική κατάσταση που επιδέχεται βελτίωση.

Εκπονήθηκε λοιπόν, ένα επιστημονικό σχέδιο το οποίο προσδιορίζει την τροποποίηση 7 βασικών παραμέτρων και συμπεριφορών με την υιοθέτηση των οποίων θα επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι. Μάλιστα κατασκευάσθηκε ιστοσελίδα που προτρέπει τον καθένα να ενημερωθεί και να αναφέρει αν ακολουθεί τις κατευθυντήριες αυτές γραμμές, υπολογίζοντας ένα προσωπικό βαθμό με άριστα το δέκα. Αυτές λοιπόν οι παράμετροι-συμπεριφορές περιλαμβάνουν τη διακοπή του καπνίσματος ή την πρόληψη της συνήθειας του καπνίσματος, τη διατήρηση φυσιολογικού δείκτη μάζας σώματος, την επαρκή σωματική δραστηριότητα-άσκηση (οριζόμενη π.χ. ώς γρήγορο περπάτημα τουλάχιστον 22 λεπτά ημερησίως), την κατανάλωση αρκετών φρούτων και λαχανικών, κάτω από το μέσο επίπεδο τη χοληστερόλη (ολική κάτω από 200mg/dl),  φυσιολογική αρτηριακή πίεση και φυσιολογικό σάκχαρο.

Η σημερινή κατάσταση της υγείας σε σχεση με τους παραπάνω παράγοντες σε επίπεδο πληθυσμού στις ΗΠΑ, είναι θα λέγαμε απογοητευτική. Οι περισσότεροι από αυτούς που ρωτήθηκαν, σε σχετική έρευνα, είχαν μόνο 2 εώς 3 παράγοντες, ενώ το ποσοστό που είχαν και τους 7, ήταν μόνο 1 στους 2000. Και ο παράγοντας που έλειπε πιο συχνά ήταν η διατροφή. Μόνο 1% συγκεντρώνει βασικές διατροφικές συμπεριφορές όπως 5 μικρομερίδες λαχανικών και φρούτων τη μέρα, κατανάλωση φασολιών, δημητριακών ολικής, κατανάλωση λιγότερων από 3 ποτηριών ανθρακούχων αναψυκτικών την εβδομάδα.

Δυστυχώς οι ανθυγιεινές συμπεριοφορές δεν φείδονται ούτε των ιατρικών λειτουργών. Όπως είναι λιγότερο πιθανό να ακούσουμε ένα καπνιστή γιατρό να μας συμβουλεύει να διακόψουμε το κάπνισμα, τόσο είναι απίθανο να ακούσουμε ένα παχύσαρκο γιατρό να μας συμβουλεύει για καλύτερη διατροφή και περισσότερη άσκηση. Για να πείσουμε τους ασθενείς μας θα χρειαστεί να αναλάβουμε το ρόλο του προτύπου για αυτούς. Αυτό αυξάνει δραστικά την αξιοπιστία μας και την αποτελεσματικότητά μας. Έχουν περάσει ανεπιστρεπτί πια οι μέρες που ένας παχύσαρκος γιατρός με ένα πούρο στο χέρι ή το σταχτοδοχείο στο γραφείο του γεμάτο αποτσίγαρα, θα μπορούσε να συνταγογραφήσει μια αλλαγή στη συμπεριφορά μας!

Για στρατηγικές στην πρόληψη την υγεία, ευζωίας και μακροζωία μπορείτε να παρακολουθήσετε και την ακόλουθη, σχετικά πρόσφατη εκπομπή, με συμμετοχή μου, σε κρητικό κανάλι.

 

Tags: αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, έμφραγμα μυοκαρδίου, κάπνισμα, παχυσαρκία, πρόληψη, πρωταρχική πρόληψη, σωματική άσκηση, τρόπος ζωής, υπέρταση, φάρμακα, χοληστερόλη